تعریف ها و گلایه های دانشجویان استاد شفیعی کدکنی - مجله خبری تیرول

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمدرضا شفیعی کدکنی نامی است که برای بسکمک از دوست داران زبان و ادبیات فارسی آشناست. چه آنان که به مطالعات ادبی و ادبیات کلاسیک فارسی علاقه مندند، چه کسانی که شعر معاصر فارسی را می خوانند. او آموزگاری است که از سالیان دور تا کنون، کلاس درس روزهای سه شنبه هایش میزبان علاقه مندان و دانشجویان است. به بهانه سالروز تولد این استاد بزرگ رشته زبان و ادبیات فارسی، گفت وگویی با شاگردان گذشته وی داشتیم. شاگردانی که اکنون هرکدام در جایی مشغول به تدریس و تحقیق و آموزش زبان و ادبیات فارسی هستند.

بهترین مرجع، محمدرضا شفیعی کدکنی است

در گام نخست به سراغ روح الله هادی، استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران و مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی رفتیم تا به او هم کلام شویم. وی از خاطرات شاگردی شفیعی کدکنی یاد کرد و گفت: من این افتخار را دارم که از سال 1366 تا کنون شاگرد محمدرضا شفیعی کدکنی بوده ام. خدا را شاکرم که همواره مورد لطف و عنایت ایشان بوده ام. هروقت که نیاز به کمکی داشتم، ایشان از هیچ راهنمایی ای دریغ نکرد. افتخار این را داشتم که شفیعی کدکنی در هر دو دوره ارشد و دکتری انتها نامه و رساله من را راهنمایی کند. اگر قرار باشد که ایشان را در یک جمله توصیف کنم، باید بگویم او در روزگار ما ادیب ترین و دانشمندترین ادیبی است که در هر حوزه ادبیات می شود از ایشان کمک گرفت. از آغاز شعر و نثر فارسی تا روزگار ما، در هر حوزه ای از زبان و ادب، بهترین مرجع، دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی است.

هیچ وقت ندیدم شفیعی کتاب به دست بگیرد!

جواد مرتضایی، استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد که دوره ارشد و دکتری خود را در دانشگاه تهران گذرانده است، دومین کسی بود که با او به صحبت نشستیم. وی هم از منش استاد و شیوه کلاس داری او یاد کرد و گفت: بعد از اتمام دوره لیسانسم در دانشگاه فردوسی مشهد، به خاطر عشق و ارادتم به استاد شفیعی کدکنی، برای دوره فوق لیسانس و دکتری، راهی دانشگاه تهران شدم و افتخار این را داشتم که از حدود سال 1372 تا 1378 از محضر استاد بهره ببرم. البته بنده خود را تا همین امروز هم شاگرد شفیعی کدکنی می دانم. در خاطرم هست که در آن ایام کلاس های ایشان، طبق روال معمول کلاس های دیگر برگزار می شد. یعنی درس های ما با ایشان در دوره فوق لیسانس و دکتری، بر اساس منابعی که معرفی می کرد، بود، هرچند که همواره با نکته های آموزنده و ایده های تازه همراه بود. شفیعی کدکنی بسیار با حوصله و بسیار مسلط بر مطلب بود. من هیچ وقت ندیدم که او کتاب مربوط به آن درس را در دست داشته باشد، چراکه بر محتوا و مطلب تسلط کامل داشت. هر سوالی که در حوزه زبان و ادبیات فارسی از ایشان پرسیده می شد، پاسخی قانع کننده و علمی از جانب ایشان داده می شد. حتی وقتی کلاس ایشان تمام می شد، رسیدن ایشان به محوطه دانشگاه برای سوارشدن به ماشین و ترک دانشگاه، یک ساعتی طول می کشید، چراکه دانشجویان به همین دلیل کوتاه هم از ایشان سوال می پرسیدند و استاد پاسخ می دادند. شفیعی کدکنی با دقت به دیدگاه و نظر دانشجو گوش می داد و اگر نظر دانشجو را صحیح می دانستند، حتما آن را اعلام می کرد. من این نکته را در کمتر کسی دیده ام. استاد شفیعی کدکنی بسیار با اخلاق هم بود. او استادی دانشجوپرور است. من این افتخار را داشتم که بعد از اتمام دوران تحصیلم هرازگاهی به منزل ایشان بروم و از محضرشان بهره ها ببرم. وجود افرادی مثل استاد شفیعی کدکنی برای فرهنگ این ممکلت لازم و مقتنم است.

استاد کیمیاگر از مس شاگردان طلای ناب می ساخت

حسن ذوالفقاری، استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس تهران هم شفیعی کدکنی را استاد کیمیاگر خواند و گفت: از خوشبختی های زندگی من درک محضر استاد دکتر شفیعی کدکنی در دو دوره ارشد و دکتری بود، از سال 1368 تا 1376. استاد کیمیاگر از مس شاگردان طلای ناب می ساخت. درک حضور او تنها درک محضر یک استاد و معلم یگانه نبود، بلکه حضور در متن شعر معاصر و شناخت آخرین پژوهش ها و شیوه پژوهشگری هم بود. بُعد معلمی شخصیت دکتر شفیعی کدکنی به عنوان استاد دانشگاه تهران و پرورنده صدها دانشجو در تمامی مقاطع طی چند دهه اخیر کمتر از نقش او در ادبیات معاصر و پژوهش های ادبی نیست. اکنون اغلب مدرسان و معلمان و سکانداران کرسی های زبان و ادبیات فارسی در دو دهه اخیر به واسطه و مع الواسطه شاگرد او هستند.

روش استاد در کلاس داری خود سرمشق و الگوی روش تدریس من بوده و هست. کلاس های استاد باز، آزاد و به تمامی معنی آکادمیک بود. در هیچ کلاسی نبود که به نکته یا نکاتی تازه در حوزه پژوهش های ادبی اشاره نشود. کلاس او کلاس ایده ها، خلاقیت ها و نوآوری ها بود؛ زیرا از فکر خلاق و ممتاز استاد همواره موضوعات تازه و بدیع و نو برای مطالعه و تحقیق عرضه و ارائه می شد و می شود. نظرات و راهنمایی های او چه برای من و چه پژوهشگران و شاگردان وی کارساز، حرف آخر، مؤثر و دقیق بوده است.

در کلاس متکلم وحده نبود از همه نظر می خواست، بحث ها به صورت میزگرد ارائه می شد و با طرح یک موضوع نظرات جمع را می طلبید. جرأت اظهارنظر را در کلاس های استاد آموختم. از حضور و غیاب هم خبری نبود، ولی مگر می شد هفته ای غیبت کرد و محروم شد؟

با کمال متانت و حوصله به سؤالات پاسخ می داد و هیچ گاه از حلقه های تنگ و سخت دیدارکنندگان خسته نمی شد. هر سه شنبه مشتاقان به دیدار استاد می آمدند و استاد هم با رویی گشاده احوال می پرسید و راه می نمایاند.

خصلت استاد این بود و هست که درِ خانه اش به روی ما و همه باز بود. هیچ گاه هم از مراجعان خسته نمی شد. این کمترین هرگاه برای کسب راهنمایی از استاد به منزل وی می رفتم، با رویی باز پذیرایم بود و همواره خانه استاد را پر از مشتاقان می یافتم. این سؤال در فکرم بوده و هست که آیا استاد با مشغله علمی فراوان از کثرت زائران خود خسته نمی شود؟

نفوذ شفیعی کدکنی در دل ها، اذهان و جریان های تحقیقاتی بی بدیل است

در ادامه به گفت وگو با سعید شفیعیون استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان پرداختیم؛ وی هم درباره استاد شفیعی کدکنی گفت: نفوذ شفیعی کدکنی در دل ها، اذهان و جریان های تحقیقاتی بی بدیل است. هیچ یک از ادبیان و محققان ما در دوره معاصر، یعنی از آن زمان که تحقیق به عنوان یک مهارت تشخیص داده شده است، سیطره و نفوذ و جایگاه شفیعی کدکنی نداشته اند. این را از منظر فرارشته ای و فرادانشگاهی هم می توان ادعا کرد. یعنی تاثیر ایشان در سطح سواد عموم مردم هم بسیار است. وقتی منابع انتها نامه ها، مقاله ها و کتاب ها را نگاه می کنیم، حتما نامی از شفیعی کدکنی در آن می یابیم. گستره اطلاعاتی و دانش ایشان در ادبیات مثال زدنی است. البته همواره نقدهایی بر آثار ایشان نوشته می شود؛ اما وقتی حوزه کاری پژوهشگری در این حد گسترده و البته غنی باشد و هنوز هم بتواند اصالت و بداعت را در آن ها تشخیص داد، جای شگفتی است. کاری که برخی محققانِ امروز حتی در یک حوزه هم قادر به انجام آن نیستند. ایشان اخلاق را در نهایت درجه برخوردار است. مناعت طبع، شاگردپروری و تواضع ایشان مثال زدنی است. او برای دیگر پژوهشگران ارج نامه ها و جشن نامه هایی ترتیب داده است، اما مخالف هرگونه بزرگداشت برای خودش است. او مصداق کسی است که هرچه آموخته است، در وجودش متبلور شده است و می توانیم ابوسعیدها و مولوی ها را در وجود او ببینیم. خوشا به حال ما که در روزگار او زیسته ایم.

سهم دانشجویان دکتری از استاد شفیعی جز نام و نمره ای در کارنامه نیست

صحبت ها را شنیدید؛ اما آزاده شریفی، نویسنده کتاب سبک شناسی کاربردی، آموزگار زبان و ادبیات فارسی و محقق این رشته که در سال های اخیر از شاگردان استاد شفیعی کدکنی بوده است، از وجه دیگری به کلاس های درس دکتر شفیعی کدکنی نگاه کرد و گفت: کلاس 442 در روزهای سه شنبه، یعنی روزهای حضور دکتر شفیعی کدکنی جای عجیبی می شود. منتظران استاد، شیفتگان ادبیات و تعدادی هم دانشجو. بیشتر حاضران کلاس استاد در یکی از سه گروه زیر جای می گیرند: دانشجویانی که درس دکتری (معمولاً متون عرفانی و حکمی) با استاد دارند، سایر دانشجویان ادبیات و علاقه مندان عام که از دانشکده های دیگر یا از خارج دانشگاه و بعضاً راه دور آمده اند شاعر محبوب شان، همان که شعرش در کتاب درسی آمده و رفیق دیرینه اخوان و سایه و شجریان است را ببینند. از میان این سه گروه، سهم دانشجویان دکتری از همه کمتر است. آن هایی که در واقع قرار است از استاد مسلم عرفان خراسان عطار و بایزید و... بیاموزند معمولاً لابه لای شنوندگان مشتاق خاطرات جوانی استاد و شب شعرهای منزل مرحوم ادیب خراسانی و... جایی ندارند. کسی هم حوصله ندارد به جای خاطره شیرینی با سایه از نسبت عرفان خراسان و ابن عربی بشنود. استاد سؤالات را دقیق می شنود و جواب می دهد؛ اما اگر پی درپی سؤالات تخصصی بپرسید، از دشواری های عطار گرفته تا کلیات عرفان صدای غرولند چندده نفر طنین انداز می شود. در مجلس بار عام استاد آن ها که عکس دو نفری می خواهند یا می خواهند کتاب شعرشان را به دست استاد برسانند یا از ادبیات بشنوند، سیراب می شوند؛ اما سهم دانشجویان دکتری از استاد بی همتایشان جز نام و نمره ای در کارنامه نیست. دریغ اینکه اگر بخت یار دانشجو باشد و استاد را در راهرویی، گوشه وکناری تنها بیابد کلام استاد بدون شک راهگشا خواهد بود حتی یک جمله. شفیعی کدکنی استادی نیست که جز خوش مشربی و نقل گفتن کاری بلد نباشد و اگر سطح بحث ها بالاتر برود دانشجویان هم از دانش بی کران استاد بهره می برند. البته این اوضاع گویا مربوط به دهه اخیر است. استادانی که در دهه هفتاد و اواخر هشتاد دانشجوی ایشان بوده اند از کلاس های خلوت و پربار استاد خاطره ها دارند. در این میان، گروه ادبیات فارسی هم چندین نسل از دانشجویان دکتری را به حال خود گذاشته و تدبیری برای کسانی که سؤال جدی از استاد دارند، نیندیشیده است. اگر حوصله و مجال استاد اجازه دهد، درست تر این است که بخشی از زمان سه شنبه ها به دانشجویان ارشد و دکتری اختصاص یابد. اما آنچه حتی همین مجال اندک را پربار می کند بدون شک شخصیت (و نه حتی دانش) خود استاد است. سادگی، صداقت و صراحتی که در تک تک کلمات و رفتارهای او جاری است و هر بیننده غیرادبیاتی را هم تحت تأثیر قرار می دهد. شفیعی یادگار و میراث دار بزرگان و پیشکسوتان دانشکده ادبیات است، کسانی که جای خالی شان هر روز پررنگ تر می شود.

کلاس های استاد شفیعی صرف مهمانان می شود

بهاره دلفرح، آموزگار رشته زبان و ادبیات فارسی و شاعر، که در حال حاضر هم دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران است، آخرین فردی است که با او گفت وگو کردیم؛ او هم نظری موافق با آزاده شریفی دارد و می گوید: دکتر شفیعی کدکنی یکی از استادان شگفت آور دانشکده ادبیات دانشگاه تهران است. او حافظه ای بسیار قوی دارد. کافی است یک بار شما را ببیند یا یک بار پاسخ سوالی را از شما دریافت کند؛ دیگر از خاطرش نمی روید! حساسیت عجیبی به شخص دانشجو دارند و حتی به غم و شادی او هم اهمیت می دهند. بنابراین ایشان از این نظر مردی بسیار شریف و بزرگ است. اما من هم نقدی به کلاس های دوره دکتری ایشان دارم و آن اینکه کلاس های شفیعی کدکنی تنها برای دانشجویان دوره دکتری نیست. تنها نیم ساعت از کلاس خاص دانشجویان دکتری است. باقی آن صرف دیگر مهمانان کلاس می شود. خیلی خوب است که ایشان کلاسی عمومی داشته باشند که باقی دانشجویان هم بتوانند مهمان آن شوند، اما سهم دانشجوی دکتری هم باید محفوظ بماند. ایشان امتحان دشواری هم می گیرند که در نهایت به نفع دانشجو است، زیرا در همان مدت کم، بسیار می آموزد و یاد می گیرد. شفیعی کدکنی را نمی توان توصیف کرد. او یک علامه است. شاید بعد از ایشان دیگر شاهد حضور چنین استادانی در دانشگاه ها نباشیم.

امروز، نوزدهم مهرماه، سالروز تولد محمدرضا شفیعی کدکنی، استاد دانشگاه، محقق طراز اول و شاعر است. دیر زیاد آن بزرگوار خداوند.