شاکله و محتوای تولیدات ادبی بر هویت نوجوان اثرگذارند، جای خالی هویت نشانی به نوجوان - مجله خبری تیرول

نوجوانی زمانی متمایز از کودکی و جوانی می گردد که هویت این دوره رشد و این گروه سنی را مستقل ببینیم و ساختارش را متناسب با خودش ساماندهی کنیم. این مسئله اهمیت هویت را به ما گوشزد می نماید. مسئله هویت و مرحله هویت سازی نوجوانان روزبه روز در دنیا مهم تر می گردد؛ این را می گردد از سرمایه گذاری های کلان بر فراوری محصولات فرهنگی ویژه نوجوانان فهمید. یکی از این محصولات، ادبیات داستانی است که مختص به خود نوجوانان و دنیای پُرماجرایشان تألیف و منتشر می گردد.

در ایران نیز ادبیات داستانی نوجوان داریم و سال های سال آثار باکیفیتی نیز برای این گروه سنی فراوری شده است؛ اما با توجه به روز دنیای نوجوان و اهمیت مسئله هویت نوجوانان، با فرزانه فخریان، نویسنده و پژوهشگر ادبیات نوجوان گفت وگویی نموده ایم که در ادامه می خوانید:

- هویت و هویت یابی یکی از مراحل بسیار مهم رشد انسان است که بخش بزرگ آن در دوره نوجوانی انجام می گردد. هر یک از حوزه های مرتبط به نوجوانان درباره این مرحله وظایفی بر عهده دارند. وظیفه ادبیات داستانی چیست؟

ادبیات داستانی هم تخیل دارد هم واقعیت، هم تاریخ را دارد هم آینده را، پس می تواند آینه تمام نمای اوضاع باشد و درعین حال راهساز و راهگشا هم باشد. ادبیات داستانی محمل تجربهٔ زندگی است و نوجوان در این گونه از ادبیات با تنوعی از زیسته ها روبه روست که برایش تصویرهای مختلفی را میسر نشان می دهند. شاکله ادبیات داستانی و محتوای آن هردو هویت ساز هستند.

- به نظر شما هویت نوجوانان باید چه جایگاهی در داستان نویسی و داستان پردازی یک نویسنده داشته باشد؟

چه نویسنده ای که برای نوجوان می نویسد چه آن پدیدآوری که مسائل بزرگسالی را دست مایه قرار می دهد، باید در نظر بگیرند که نوجوان حالا در پی یافتن جایگاه و مناسباتش با دنیا و همهٔ پدیده های آن یعنی هویت است؛ پس هر فراوری ادبی که به نحوی به دست او برسد بر هویت یابی او اثر دارد.

- هویت یک فرد ابعاد مختلف دارد: از فردی و خانوادگی گرفته تا اجتماعی و مذهبی و ملی. به نظر شما تا به امروز در ادبیات نوجوان تألیفی بیشتر به کدام بُعد پرداخته شده است؟ آیا کیفیت همان پرداخت هم راضی کننده بوده است؟

در فضای تألیفی ادبیات داستانی، نوجوان یکی در گروه همسالان و متعاقب آن، در اجتماع تعریف شده است. هر دوی این پرداخت ها هم در عموم موارد فردی بوده است و کمی هم مذهبی و ملی. موارد زیادی سراغ ندارم که سراغ مواجهات اجتماعی یا مذهبی نوجوان متناسب با سن خودش رفته باشیم.

- اگر بخواهید پیشنهاد دهید که به یکی دیگر از ابعاد فراموش شده در ادبیات داستانی مان بپردازند و جان دوباره به آن دهند، کدام بُعد هویت نوجوان را پیشنهاد می کنید؟ چرا؟

من جای خالی هویت نشانی به نوجوان در مواجهه با تمام دنیا اطرافش به عنوان یک منتظر فعال را خالی می بینم. این موضوع صرفاً مذهبی و اعتقادی نیست؛ بلکه اصل همیشگی رشد و عبودیت است و از ازل برقرار بوده، اما کمتر به آن در ادبیات داستانی نوجوان پرداخته شده است. نوجوان در آستانه مسئولیت پذیری به عنوان یک انسان پویا، مطلع و مطالبه گر، ضروری است توجهش به موضوع انتظار در همهٔ ابعاد حیاتش جلب گردد.

- به نظر شما هویت و هویت یابی نوجوانان بهتر است سوژه نویسندگان گردد یا در شخصیت پردازی بیشتر بروز پیدا کند؟

هویت نوجوانی باید ساختار اصلی و بنیادین یک اثر داستانی را شکل بدهد و از همان منظر خودش را نشان دهد. به تجربه تا امروز دیده ایم که پرداخت قصه و روایتی که مشخصاً به هویت می پردازد چنان سخت بوده که نتیجه مطلوبی نداشته است.

- چرا برای بعضی از نویسندگان هویت مخاطب نوجوان شان دغدغه است و برای بعضی نیست؟

اگر نویسنده هویت را در نوجوانی مسئله نداند پس در کدام دوره سنی به این موضوع باید پرداخت؟ اگر نویسنده ای به هویت اهمیت می دهد از مطلعی اش است و نویسنده ای که آن را کوچک می شمرد یا در نظر نمی گیرد، به بیراهه می رود. البته این را هم در نظر بگیریم که از هویت سازی و هویت نشانی گریزی نیست و همیشه هر محصول فرهنگی مثل ادبیات داستانی در حال تعامل با هویت است.

- به مناسبت روز دنیای نوجوان، لطفا یک داستان یا رمان هویت ساز یا پرداخته شده به مسئله هویت نوجوانان را به مخاطبان پیشنهاد دهید.

رمان به من بگو قارتال نوشته فرانک انصاری از انتشارات سوره مهر از جدیدترین آثاری است که خوانده ام و به نظرم برای نوجوانِ در پی هویت، مفید و خواندنی است.